Sociale fraude bestrijden

Het antifraudebeleid van de RSZ is gericht op risicobeheersing. Signalen die aangeven dat de invordering moeilijk of onmogelijk zou kunnen worden, en tekenen van frauduleus onvolledige of onjuiste aangiften, zowel voor Belgische als buitenlandse werkkrachten, worden zo vroeg mogelijk gedetecteerd. Daarna zetten we de meest geschikte middelen in om de invordering mogelijk te maken.

Belangrijkste risico’s

De RSZ focust vooral op vier soorten risico’s:

• het niet-betalen van sociale bijdragen: dit risico doet zich bijvoorbeeld voor wanneer ondernemingen op een georganiseerde manier sociale bijdragen ontduiken. Meestal zetten de organisatoren van de fraude complexe constructies op met onderaannemers die failliet gaan en geen bijdragen betalen. Het gebeurt dat dezelfde verantwoordelijken in opeenvolgende faillissementen hun bijdragen niet betalen.
• onterecht verkregen uitkeringen: typisch voor dit risico is dat werknemers wel worden aangegeven, maar geen prestaties leveren. Zo kunnen ze voordelen krijgen, bijvoorbeeld uitkeringen, zonder dat ze de nodige arbeidsprestaties leveren en de bijdragen betalen die daarmee gepaard gaan.
• grensoverschrijdende misbruiken: buitenlandse ondernemingen proberen werknemers of zelfstandigen in België aan de slag te krijgen zonder de arbeidsrechtelijke en sociale voorwaarden te respecteren. De bekendste uiting daarvan is sociale dumping.
• economische en sociale uitbuiting van werknemers en mensenhandel: mensenhandel neemt twee vormen aan. Enerzijds is er de uitbuiting van arbeidskrachten die zich in een precaire toestand bevinden en in mensonwaardige omstandigheden tewerkgesteld worden. Anderzijds is er de uitbuiting van het werk van een werknemer. In dat geval stort de werkgever geen of slechts gedeeltelijke bijdragen als tegenprestatie aan de RSZ.

Detectie en analyse

Risicobeheersing bestaat er enerzijds in om risico’s in de eigen processen proactief op te sporen, zodat misbruik moeilijker en liefst onmogelijk wordt. Anderzijds betekent het ook dat je risicovolle fenomenen opspoort, onderzoekt en in kaart brengt. De aanleiding daartoe kunnen vaststellingen op het terrein zijn, maatregelen die minder financiële opbrengsten genereren, of de vaststelling van grotere uitgaven voor de sociale zekerheid in bepaalde domeinen. We maken bij het opsporen en in kaart brengen ook in toenemende mate gebruik van doorgedreven analyses van gegevens uit databanken.

Welke analysemethode wordt gehanteerd, hangt af van de situatie. Bij datamatching worden verschillende gegevens uit meerdere datasets met elkaar vergeleken. Bij datamining worden er diepere analyses uitgevoerd en zoeken we bijvoorbeeld in de diepte naar patronen die afwijken van de normale of aanvaardbare situatie. Bij voorspellende analyses proberen we net op basis van historische data en gelijkaardige patronen nieuwe risico’s te voorspellen.

Vaak is het de bedoeling om het netwerk van bedrijven en verantwoordelijken bloot te leggen en te ontmantelen. Inspecties van de boekhouding en de financiële transacties, en ondervraging van het personeel en de echte of vermeende verantwoordelijken, helpen om de problemen in kaart te brengen. Een goede samenwerking met de gerechtelijke instanties, met andere instellingen van de sociale zekerheid (RVA, RSVZ enz.) en met andere externe instellingen (bijvoorbeeld de fiscale administratie, het Fonds voor Sluiting van Ondernemingen, de regionale inspectiediensten...) is daarbij onontbeerlijk.

Bestrijding en invordering

De RSZ beschikt over een arsenaal aan middelen om risico’s op een moeilijke invordering te voorkomen en alsnog tot invordering van de verschuldigde bedragen over te gaan:

• Sneller een uitvoerbare titel verkrijgen via een dwangbevel. Dit maakt beslagen (roerend en onroerend) mogelijk op heel korte termijn en eventueel wordt er in faling gedagvaard;
• derdenbeslagen uitvoeren op financiële rekeningen en tegoeden;
• de feitelijke verantwoordelijke hoofdelijk aansprakelijk stellen voor de opgebouwde RSZ-schulden (op basis van het Wetboek van vennootschappen);
• correctionele procedures opstarten. Bij onterecht verkregen uitkeringen treden we vaak samen op met de getroffen instellingen van de sociale zekerheid.

Risicobeheersing in 2022

Gedetecteerde risicogevallen

In 2022 detecteerden en analyseerden we 164 complexe dossiers van onbetaalde sociale bijdragen en onterecht ontvangen uitkeringen. Dat gaf aanleiding tot de behandeling van 85 nieuwe dossiers met een ernstige problematiek, die met de gepaste strenge procedures werden behandeld. Zo’n dossier kan betrekking hebben op een complex geheel van meerdere werkgevers en ondernemingen opgericht met de bedoeling om fraude te plegen.

In 2022 werden 34 fictieve werkgevers geschrapt. In datzelfde jaar werden ook 527 werknemers geschrapt of geannuleerd bij hun fictieve werkgever.

Gekozen procedures

In 2022 werden 239 dwangbevelen verstuurd in verband met dossiers die door de Directie Bijzondere Invorderingen werden behandeld. Ook werden er 283 bewarende en uitvoerende beslagen gelegd bij werkgevers en derdenbeslagen bij klanten en banken. Om de betaling van de openstaande RSZ-bijdragen te verkrijgen, werden verder beslagen gelegd op 171 roerende en 26 onroerende goederen.

In 15 dossiers was in 2022 sprake van een uitzonderlijke burgerlijke of strafrechtelijke procedure tegen de feitelijke verantwoordelijken van malafide ondernemingen. Zulke procedures zijn een middel om de beperkte aansprakelijkheid te doorbreken die de verantwoordelijken ontlenen aan de vennootschapsvormen die ze gebruiken. De procedures helpen om de niet-betaalde RSZ-bijdragen te recupereren op het persoonlijke vermogen van de verantwoordelijken.

Werken in onroerende staat

In de sectoren waar werken in onroerende staat uitgevoerd worden (art. 30bis), werden in 2022 176 ingebrekestellingen verstuurd naar aannemers die niet in orde waren met de inhoudingsplicht. In datzelfde jaar vertrokken 709 ingebrekestellingen naar aannemers die in gebreke waren gebleven met de aangifte van werken.

In de sectoren die onder het toepassingsgebied van artikel 30ter vallen (vleesverwerking en bewaking) verstuurden we 6 ingebrekestellingen naar verantwoordelijke ondernemingen die niet in orde waren met de inhoudingsplicht en 8 ingebrekestellingen naar verantwoordelijke ondernemingen die in gebreke waren gebleven met de aangifte van werken.

Bij werkzaamheden op werven gaan we vaak ter plaatse om een controle uit te voeren. Die controles passen in de strijd tegen sociale fraude en het toezicht op de verplichte voorafgaandelijke aangifte van werkzaamheden (al dan niet met onderaannemers). In 2022 zijn er in totaal 2.193 onderzoeken uitgevoerd op het correct aangeven van de werkzaamheden op werven in de bouwsector. Hierbij waren 707 werkgevers in overtreding.

Sociale dumping

Sociale dumping slaat op de praktijken van buitenlandse ondernemingen die de wetgeving rond de detachering van werknemers of zelfstandigen schenden. Deze ondernemingen zetten constructies op om geen of slechts gedeeltelijk sociale bijdragen te betalen. Zo verdringen zij ondernemingen en werkgevers die te goeder trouw handelen, van de markt.

De strijd tegen sociale dumping is één van de speerpunten van het antifraudebeleid van de jongste federale regeringen. In het actieplan sociale fraudebestrijding is een centrale rol weggelegd voor de RSZ, ook in 2022.

De RSZ levert maandelijks een lijst van adressen van werven of werkplaatsen die per gerechtelijk arrondissement bezocht kunnen worden. Van deze ‘targets’ konden alle inspectiediensten gebruikmaken om hun acties beter te sturen. Vaak blijkt uit de resultaten dat bij de geselecteerde en bezochte werkplaatsen inbreuken worden vastgesteld, of dat er minstens ernstige vermoedens zijn van sociale-dumpingpraktijken. De samenwerking met de inspecteurs op het terrein en het nuttige gebruik van hun terreinkennis hebben de succesratio alleen maar verhoogd.

Daarnaast hebben netwerkanalyses ertoe bijgedragen dat netwerken van malafide bedrijven gemakkelijker in kaart konden worden gebracht.

Controle op fraude

Naast hun ondersteunende opdrachten voeren de sociaal inspecteurs ook fraudegeoriënteerde onderzoeken uit.

De RSZ-inspectie heeft een dubbel takenpakket. Enerzijds zijn er inspecteurs die focussen op de basisopdrachten (zwartwerk, inbreuken op de koppelbaaswetgeving, fictieve aangiften enzovoort). Anderzijds zijn er teams die specifieke fraudefenomenen binnen het domein van de sociale fraudebestrijding opsporen en bestrijden. Het gaat dan over vormen van sociale dumping, economische en sociale uitbuiting, georganiseerde fraudenetwerken en de zogenaamde social engineering.

De fraudegeoriënteerde controles gebeurden op basis van:

• eigen initiatief,
• klachten,
• signalen verkregen via datamatching en datamining,
• deelnames aan sociale flitscontroles en controles van de arrondissementele cellen onder leiding van de arbeidsauditeurs in de verschillende gerechtelijke arrondissementen

Onze acties concentreren zich vooral op de bouw- en de horecasector, maar ook andere sectoren zoals de kleinhandel, het vervoer, de schoonmaak- en de uitzendsector kwamen aan bod.

Ook de thematische aanpak van de strijd tegen economische en sociale uitbuiting (mensenhandel) behoort tot de kerntaken van de RSZ-inspectie.

Mensenhandel is een moderne vorm van slavernij waarvan zowel Belgen als buitenlandse onderdanen het slachtoffer kunnen zijn. Eén van de meest voorkomende vormen van mensenhandel is economische uitbuiting, een lucratieve business waarbij de geldende arbeidsrechten en sociale rechten flagrant geschonden worden. Meestal gaat het om zeer kwetsbare personen (laaggeschoold, weinig of geen inkomen, op de vlucht ...) die in mensonwaardige omstandigheden moeten werken en wonen.

In elke provinciale directie voeren de gespecialiseerde ECOSOC-teams gerichte controles uit in risicosectoren (bijv. nachtwinkels, land- en tuinbouw, exotische horeca, nagelsalons, enzovoort) waarbij vooral gefocust wordt op illegale tewerkstelling van buitenlandse arbeidskrachten en detectie van mogelijke slachtoffers van mensenhandel, fenomenen die hand in hand gaan met bijdragefraude en andere sociaalrechtelijke inbreuken waarvoor proces-verbaal wordt opgesteld.

Onderzoeken met betrekking tot mensenhandel vergen een multidisciplinaire aanpak : zowel voor, tijdens, als na het onderzoek werken de ECOSOC-inspecteurs nauw samen met andere inspectie- en politiediensten, magistraten en gespecialiseerde opvangcentra.

Mensenhandel kent geen grenzen. Daarom is internationale samenwerking van essentieel belang. De ECOSOC-inspecteurs nemen dan ook regelmatig deel aan vergaderingen in het buitenland om grensoverschrijdende acties voor te bereiden, informatie uit te wisselen of kennis te delen met hun collega’s. In 2022 namen de ECOSOC-teams deel aan 3 EMPACT-action days, een internationaal initiatief tegen uitbuiting waarbij de EU-lidstaten gezamenlijk gecoördineerde controles in geselecteerde risicosectoren uitvoeren.

In het kader van de oorlog in Oekraïne werkte de themadirectie Mensenhandel nauw samen met de taskforce bij FOD Justitie, SIOD en de Federale Politie gelet op mogelijke misbruiken met Oekraïense vluchtelingen.

Resultaten

In de strijd tegen de verschillende verschijningsvormen van fraudefenomenen voerden we in totaal 25.075 onderzoeken uit. Op basis van deze onderzoeken werd voor 168.000.000€ aan opbrengsten gerealiseerd. De onderzoeken van de inspectiediensten in het kader van de hoofdelijke aansprakelijkheid hebben in 2022 ook geleid tot een storting van 36.050.000 euro aan inhoudingen op basis van de inhoudingsplicht.

Er werden 6.413 inbreuken rond zwartwerk en 109 inbreuken op het vlak van tewerkstelling van buitenlandse werknemers vastgesteld. Die gaven aanleiding tot het opstellen van pro justitia’s.

In de strijd tegen sociale fraude wordt er nauw samengewerkt met diverse externe inspectiediensten en andere organisaties.

SIOD

Een van onze belangrijkste partners is de SIOD (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst). De SIOD voert zelf geen onderzoek op het terrein uit, maar is een coördinerend orgaan dat de federale diensten voor sociale inspectie ondersteunt in hun strijd tegen zwartwerk en sociale fraude.

Elk jaar wordt er een actieplan opgesteld voor de strijd tegen de sociale fraude. Dit actieplan beschrijft de precieze doelstellingen zoals het aantal onderzoeken, de sectoren die bezocht moeten worden en de verwachte resultaten. De RSZ-inspectie sluit zich aan bij deze doelstellingen en neemt actief deel aan de voorbereiding en de uitwerking ervan.

De deelname van de RSZ-inspectie aan onderzoeken in SIOD-verband vertegenwoordigde in 2022 ongeveer 24,2% onze opdrachten.

Samenwerking met de fiscus

Sinds 1 januari 2010 bestaat er een samenwerkingsakkoord tussen de diverse sociale inspectiediensten, de SIOD en de FOD Financiën om de uitwisseling en het gebruik van fiscale en sociale gegevens te verbeteren. Er is nog steeds een regelmatige uitwisseling van informatie rond punctuele dossiers, na controles uitgevoerd door één van beide partijen.

Deze uitwisseling moet de betrokken diensten toelaten om elk binnen hun domein het invorderingsrisico, het aangifterisico en het risico op grensoverschrijdend misbruik zoveel mogelijk te beperken. Zo was er concrete uitwisseling over:

• uitgevoerde sociale of fiscale regularisaties,
• buitenlandse werknemers die al gedurende een langere periode werken op Belgisch grondgebied,
• ondernemingen met een risico op insolvabiliteit,
• netwerken van ondernemingen,
• aangegeven werken,
• Checkinatwork (C@W), en
• unieke identificatiegegevens van buitenlandse ondernemingen.

Via andere samenwerkingsovereenkomsten staan we ook in contact met andere federale instanties en worden er onderlinge gegevens en ervaringen uitgewisseld.

Partnerschapsovereenkomsten en PEC-plannen (Plannen voor Eerlijke Concurrentie)

De RSZ-inspectie bleef in de loop van 2022 tegemoetkomen aan de afspraken die de voorbije jaren gemaakt werden in het kader van de Plannen voor Eerlijke Concurrentie. We werkten ook mee aan partnerschapsovereenkomsten met meerdere bedrijfssectoren, waaronder:

• de uitvaartsector,
• de elektrotechnische sector,
• de bouwsector,
• de transportsector,
• de schoonmaaksector,
• de horeca,
• de groene sectoren,
• de vleessector,
• de metaal- en technologiesector,
• de garage- en koetswerksector,
• de sector van de carwashes.

Het uitgangspunt hierbij is nog steeds om sectorspecifieke ervaringen uit te wisselen. Die moeten helpen om de onderzoeksmethodes te verbeteren en om onderzoeken bij de ondernemingen in kwestie bij te sturen waar nodig.

Met partners van de sectoren waarmee de overeenkomsten werden afgesloten en collega's van de andere inspectiediensten werd de uitvoering van de afgesproken acties besproken en geëvalueerd.

Samenwerkingsprotocol met het RSVZ

Op 6 oktober 2018 sloten de RSZ en de diensten van het RSVZ een samenwerkingsakkoord af in het kader van de strijd tegen schijnstatuten als zelfstandige en als werknemer. De gemeenschappelijke doelstelling was om de eerlijke concurrentie te vrijwaren door het onrechtmatig gebruik van deze schijnstatuten aan te pakken. Ook hier leveren de inspectiediensten van de RSZ zowel strategisch als operationeel een actieve bijdrage.

Sociale flitscontroles

In samenwerking met de SIOD bereidt de RSZ-inspectie ‘sociale flitscontroles’ voor en reikt hij mogelijke controledoelen aan. Deze flitscontroles hebben vooral een preventief karakter.

In 2022 waren ze voorzien in een aantal sectoren die deel uitmaakten van het actieplan voor sociale fraudebestrijding, zoals de bouw en de vleessector. De RSZ-inspecteurs hebben aan deze controles hun volle medewerking verleend.

Handhaving van de COVID-19-maatregelen

Hoewel het intussen een tijd geleden lijkt waren er in de eerste maanden van 2022 nog covidmaatregelen van kracht. Onze inspectiedienst stond mee in voor de controles op de naleving van de COVID19-preventiemaatregelen, die meestal als onderdeel van controles van de kernactiviteiten werden uitgevoerd door de verschillende individuele sociale inspectiediensten (TSW, TWW, RSZ, RSVZ, RIZIV, RVA) of bij gemeenschappelijke controles als onderdeel van de werking van de arrondissementscellen.

De controles hadden zowel betrekking op de geldende preventiemaatregelen (handhygiëne, social distancing, mondmaskerplicht, ventilatie...) als op de verplichting tot telewerk. De controles gebeurden in alle sectoren met inbegrip van de publieke sector.

Vanaf 7 maart 2022 schakelde de coronabarometer naar code geel en dienden de inspectiediensten niet langer deze specifieke controles uit te voeren.